कुकुर तिहार- चेलीबेटीको माईती राजा।
वैदिक सनातन धर्ममा कुकुरको विशेष महत्व रहेको छ। कुकर मानव सभ्यता देखिनै मानवसँग अत्यन्त बफादार संग-सँगै परिवारको अमूल्य सदस्य रहेको पाइन्छ। हिन्दु सभ्यतामा कुकुरलाई अभिभावक, सुरक्षाकर्मी अनि यमराजको दूतका रुपमा मानिन्छ र मृत्युपर्यuन्त पनि मोक्षको द्वारमा कुकुरलेनै हुने कथन गरूढ पुराणमा व्याख्या गरिएको पाईन्छ।
महाभारतमा पनि सत्यवादी युधिष्ठिरले आफ्नो भक्त कुकुर विना स्वर्गमा जान नमानेको कुरा उल्लेख छ । कुकुरलाई धर्मको अवधारणागत उदाहरण र सत्मार्गका प्रतिनिधिका रुपमा लिइन्छ । तन्त्र साधक निडर भगवान भैरवको वाहन पनि कुकुर नै हो भने चाणक्य नितीमा कुकुरलाई पातलो निन्द्रा भएको बफादार, चनाखो कम खाएर पनि सन्तुष्ट हुने प्राणीका रुपमा उल्लेख गरिएको छ ।
आजको दिन पुण्य प्राप्तिको निम्ति कुकुरलाई विधीवतरुपमा पूजा गरी खान दिने परम्परा रहेको छ। यसर्थ विहान सबेरै उठेर नित्यकर्म र स्नान गरी कुकरको पूजा साथै नदी वा तलाउमा गई स्नान, तर्पण गरेर यमदिप दक्षिण फर्कार्इ बाली बगाउनाले मृत्युपछि नर्कको दर्शन गर्नुनपर्ने धार्मिक विश्वास छ।
वैज्ञानिक आधारमा हेरो भने कुकुरलाई Investigations को अतिनै मुख्य आधर मानिन्छ। ऋग्वेदमा स्पष्ट रूपमा ‘समरा’को बारेमा उल्लेख गरिएको छ, समरा अर्थात् कुकुरहरूको आमाले स्वर्गका राजा इन्द्रलाई उनको हराएको वस्तु भेटाउन सहयोग गरेको उल्लेख छ ।
काग तिहार सम्बन्धित धार्मिक विश्वास। हार्दिक शुभकामना।
हिन्दू धर्म शास्त्र अनुसार कार्तिक महिनको विशेष महत्व रहेको छ। प्राकृतिक रूपमा पनि सयपत्री, मखमली र गोदावरी जस्ता फूल फुल्ने समयमा तिहार पर्वमै पर्ने भएकाले वातावरण हेर्दै मनमोहक हुन्छ।
तिहारमा काग, कुकुर, गाई, गोरु, दाजुभाइ र दिदी बहिनीका अतिरिक्त बलिराजाको पनि पूजा गर्ने चलन छ ।
विशेष गरि दीपावली यनि तिहार जस्तो महान् चाड कार्तिक महिनमै रहेको पाइन्छ। रमा एकादशीको भोलीपल्ट देखि तिहारको आगमन हुनेगर्छ। कार्तिक कृष्ण त्रयोदशीदेखि कार्तिक शुक्ल द्वितीयासम्म तिहार मनाइन्छ ।
धार्मिक मान्यता अनुसार पौराणिक कालमा यमराजले पाँच दिनसम्म आफ्ना बहिनी यमुनाकहाँ गएर टीका तथा माला ग्रहण गरेको हुनाले तिहारको पाँच दिनलाई यमपञ्चक भन्ने गरिन्छ र पर्वको रूपमा मानिन्छ।
आजैका दिनदेखि यमदीप दान गर्नाले यमयातनाबाट मुक्त भइन्छ भन्ने धार्मिक विश्वास छ। यमदीप दान दक्षिण (South) फर्काएर गर्नुपर्ने धार्मिक विधि रहेको धर्मशास्त्रमा वताएको छ।
यमपञ्चकको पहिलो दिन आज कागको पूजा गर्ने चलन छ। वैदिक मान्यताअनुसार कागलाई सन्देश बाहक साथै यमको दूतको रूपमा पनि लिइन्छ। यमराजले लोकको खबर कागका माध्यमबाट थाहा पाउने भएकाले कागलाई यमदूतका रूपमा मान्ने शास्त्रीय विधान रहेको अनि आजका दिनम कागलाई मीठो–मीठो खान दिई खुसी राख्नुपर्छ भन्ने धार्मिक विश्वास छ।
“काकेन दधि भक्षितम्” अर्थात् कागलाई दही भात मीठो लाग्ने भएकाले आजको दिन कागलाई दही भात खुवाएमा यमराज समक्ष राम्रो सन्देश लगिदिने भएकाले कागलाई दही भात खुवाउने प्रचलन रही आएको छ। मान्यता अनुसार लोक व्यवहारमा काग घरमा आई कराएमा उसले केही शुभ खबर लिएर आएको विश्वाससमेत गर्ने गरिन्छ।
- धनतेरसको त्योहार, Dhanteras 2nd November, 2021.
- यमपञ्चक पहिलो दिन यनि त्रयोदशी, काग तिहार 3rd November 2021.
- कात्तिककृष्ण चतुर्दशीका दिन कुकुर तिहार, 3rd November 2021.
- कात्तिक कृष्ण औंसीका दिन लक्ष्मीपूजा, 4th November 2021.
- कात्तिक शुक्ल प्रतिपदाका दिन गाईपूजा, गोवर्द्धन पूजा, 5th November 2021.
- कात्तिक शुक्ल द्वितीयाका दिन भाइटीका तिहार पर्व मनाइन्छ । 6th November 2021.
by RB Bishwakarma